SKHOSIPHI MTHEMBU
ZISEZWA iminjunju izisulu eziveze ukuthi bezihlukunyezwa yizigilamkhuba eziqothwe ngenhlamvu ngamaphoyisa entathakusa yayizolo eDesai, eMariannhill entshonalanga yeTheku.
ILANGA lithole ukuthi kusenzima kwezinye izisulu ukuqhubeka nempilo njengoba zathunazeka emphakathini ngenxa yezigameko zobugebengu okukhonjwa kuzona abanye balaba abawu-9 abadutshulwe ngamaphoyisa. Lokhu kuza emuva kokuba ezintatha zayizolo amaphoyisa egasele komunye umuzi obewuhlala abasolwa, kwaba khona ukudubulana phakathi kwawo namaphoyisa. Kulesi sigameko kushone abasolwa abawu-9, bonke bebesendlini.
Izolo abantu bebemi izixongololo, bebhunga ngalesi sigameko njengoba bekusekhona namaphoyisa, esematasa nomsebenzi. Eduzane kwalo muzi okudutshulwe kuwona abafi, kunemizi ebonakale ingasahlali muntu kanti kuvele ukuthi abantu abebehlala kuyona babaleka endaweni ngenxa yabafi.
ILANGA likhulume nemindeni ehlukene okubalwa kuyona nowesifazane owadlwengulwa ngabasolwa abane beshintshana ngaye phambi kwesoka lakhe. Lona wesifazane ongeke adalulwe ukumuvikela, utshele ILANGA ukuthi uyakholelwa ukuthi abanye balaba abamdlwengula, bakhona kulaba ababulawe ngamaphoyisa.
Uthi impilo kule ndawo inzima ngoba izigilamkhuba zizingenela zizenzele umathanda endlini. Uthi ujabule kakhulu uma ezwa izindaba zokubulawa kwalaba futhi unethemba lokuthi sekuzokuba nokuthula.
“Ngosuku okwenzeka ngalo isigameko ngangivakashele isoka lami endlini yalo. Kuthe ekuseni kusemnyama ngavuka ngilungiselela ukuya emsebenzini. Ngithe ngiqeda ukubeka amanzi, ngezwa abantu bekhuluma ngaphandle kwendlu bephikisana ngokuthi bangene yini ngaphakathi.
“Ngisathuswe yilokho, bavele bakhahlela isicabha, kwangena abesilisa abawu-5, omunye wama ngasemnyango. Bangethuka bangikhomba ngesibhamu, ngayalelwa ukulala ngesisu embhedeni. Basishaya nesoka lami, maqede bathatha isikhindi sangaphansi sakhe bamuvala ngaso umlomo.
“Babeshintshana ngami bengidlwengula. Bekuthi uma oyedwa eseqedile, bafake amanzi ebhakedeni bangigeze isitho sangasese bese kuqhubeka omunye, baze bashintshana baba bane. Baphuma babaleka emuva kwalokho,” kusho isisulu.
Owesifazane ongeke adalulwe naye abasolwa abadlwengula indodakazi yakhe ekhona edlini, uthi useyesaba ukubuyela emzini wakhe njengoba babaleka emuva kwalesi sigameko esenzeka mhla ka-28 kuMasingana (January) kuwona lo nyaka. Uthe ngalolu suku bezwa abantu bekhahlela isicabha sasekhishini kwabe sekungena abesilisa abayisithupha.
“Sebengenile endlini bangiphoqa ukuba ngingene kwelinye ikamelo nengane eneminyaka ewu-16, bathi masizimboze ngengubo, baqhubeka bethatha izimpahla endlini, omunye wabo wabe eseya egumbini lapho kwakunendodakazi yami eneminyaka ewu-24, wayidlwengula,” esho.
Uthi emuva kwalesi sigameko babaleka nezingane zakhe, waphoqeleka ukushiya umuzi wakhe onemiqasho egcekeni, bayobhaca ngoba abasolwa bebebabona nsukuzonke, besaba ukuthi hleze babuye.
Omunye wesifazane naye ocele ukungadalulwa – othe usengenelwe izikhawu ezimbili ngenyanga eyodwa kwadutshulwa nomkhwenyana wakhe – uthe ujabule kakhulu uma ezwa ngezindaba zokudutshulwa kwalaba.
“Ngosuku abafika ngalo kwakusekuseni, kusemnyama, ngiqeda ukukhuleka. Ngaqale ngezwa umsindo kwelinye lamagumbi lapho umkhwenyana wami ayegeza khona, elungiselela ukuya emsebenzini. Ngithe uma ngiphuma ngiyobheka ukuthi kwenzekani, ngazithela kwabesilisa abathathu bephethe isibhamu nommese, basiyalela namadodakazi ami amathathu ukuba singene endlini.
“Sisethuswe yilokho, abanye baqhamuke nomkhwenyana wami engagqokile enqunu njengoba wayegeza. Basivalela sonke endlini, basishaya phambi kwezingane zethu befuna imali. Ngagcina ngibanikile uR2000 owawukhona endlini maqede bahamba.
“Kuthe mhla ka-25 kuwona futhi uNhlolanja, sezwa kukhona okhahlela isicabha sabona sekungena abantu endlini. Basifune imali okuthe ngisanake lokho ngezwa sekuqhuma isibhamu, ngabona umkhwenyana wami eselele phansi kugcwele igazi. Bathatha izimpahla bashaya bachitha,” kusho yena.
Okhulumela amaphoyisa KwaZulu-Natal uCol Robert Netshiunda esitatimendeni uthe bawu-9 abasolwa abafe ngesikhathi kunokudubulana namaphoyisa.
